پوخته‌یه‌ك له‌ ژیانی ئیمامی بوخاری

پوخته‌یه‌ك له‌ ژیانی ئیمامی بوخاری
پێشه‌کی :_
سوپاس وستایش بۆخوای په‌روه‌رده‌گار سه‌لات وسه‌لام برژێ له‌ سه‌رگیانی موحه‌مه‌د صلی الله علیه‌ وسلم
برایان وخوشکانم ئه‌م بابه‌ته‌ی له‌به‌رده‌ستانه‌ هه‌رجارێک وێنه‌ێک له‌ژیانی ئه‌و(تابیعیه‌)به‌رێزانه‌ دا باس ئه‌که‌ین بۆئه‌وه‌ی په‌ندو عیبره‌ت وه‌ربگرین وه‌که‌مێ پشوو بده‌ین له‌ چه‌رمه‌سه‌ریی ئه‌م ژیانه‌ تاویک یادی خوای په‌روه‌ردگارمان بهێنێته‌وه‌ وه‌به‌راستی زانینی ژیانی ئه‌م به ریزانه‌ زیاتر له‌خواترسان وبه‌که‌م زانینی ئه‌م دونیایه‌مان پێ ئه‌گات ئه‌مانه‌ چۆن ژیانی دونیایان خسته‌ ناوده‌ستیان نه‌وک بیخه‌نه‌ ناو دلیان بۆیه‌ دونیا زۆرلایان بێ نرخ بوو وه‌خوا په‌رستی ئه‌م به‌رێزانه‌ هاوه‌له‌به‌رێزه‌کانی پێغه‌مبه‌ریان سه‌رسام کردبوو که‌چۆن ئه‌مانه‌ پێغه‌مبه‌ریان نه‌بینوه‌ وه‌ ئه‌م هه‌موو خواپه‌ررستیه‌ ئه‌که‌ن ،جابه‌رێزان فه‌رمون هه‌رجارێ وئه‌لقه‌یه‌ک له‌ژیانی ئه‌م که‌له‌پیاونه‌ی ئیسلام بخه‌ینه‌ روو.
پیشه وا بوخاری یه کیک بوه له پیاوه که م وینه کانی له فه‌رمووده ناسیدا نه بوه شان له شانی بدات ،هه ر له ته مه نی مندا ڵی یه وه راو قسه کانی له لا یه ن زانا به رزوبه ته مه نه کان په سه ند کرا وه ، پێشه‌وا بوخاری ناوی(محمدی کوری ئیسما عيلي ابراهیمی کوری مو غیره ی کوری به ردیزبه ی(جه عه فی)یه و له ساڵی (194ک)له دایک بووه ، به ردیزبه . فارس بووه و له سه ر دینی نه ته وه که ی مردوه . مو غیره له سه ر ده ستی یه مانی (جه عه فی مۆته موسولمان .هه ر له به ر امه ش نا سنا وی لێنرا وه ،اسماعیل.که باوکی ئیمامی بوخاری یه پیاوێکی موسلمانی له خوا ترس بوو وه لێی ده گێڕنه وه له سه ره مه رگی دا گوتو یه تی .نه مزانی وه درهه میکی حه رام یان درهه میکی شوبهه له ما ڵه که مدا هه بیت .ئیمامی بو‌خاری که باوکی مرد ووه منداڵ بوو پا شان دایکی به خی وی کردوه .هه ر له (9)ساڵیئ یه وه به دوای زانستو زانیاری دا گه را وه .له (10)سالیدا وا به باشزا نی وه که فه رموده کانی پێغه مبه ر( صلی الله عليه‌ وسلم ) .له به ر بکات چه ندین ما مۆستای به رزو به ریزی هه بوه و ده رسی لێ وه رگرتون خۆی دا لێت من له (1080) مه رمو ده م وه رگر توه و نو سیو مه ته وه ،ته نها آو مامۆستا یانه شبوون که اهلی فه رمووده بون له (11)سالێدا کتێبی ئبنو موبا ره کی وه کیعی له به رکردو وه و ڕاو وته ی ئه وانی زانیوه . له ساڵی (10) کۆچیدا له گه ل داکی و احمد ی برای چونه ته شاری مککه و حه جیان کردوه دایکی و براکه ی گه راو نه ته وه و خۆشیما وه ته وه به مه به ستی کۆکردنه ی زانستو زان یاری .خۆی ده فارموێت 2 جار چومه ته میسرو شام و 4 جاریش چومه ته به سرا و 6 ساڵیش له حیجاز ماو مه ته وه و زۆر جاریش چومه ته به غداد و کوفه . ئیمام بوخاری توا نایه کی سه ر سوڕ هینه ری له له به رکردندا هه بووه .له هه ر کۆرو مه جلیسێکدا دانیشتن بوایه هه ر فه رموده یه کیان گوتوبا یه ده ست به جی له به ری کردو وه و له بیری نه چۆته وه (حاشیدی کوری ئسما عیل) ڕه حمه تی خوای لی بی ده لی بوخاری ماوه ی (16) ڕۆژبو له‌گه‌ڵمدا ده هاته مه جلیس و کۆری شێخه کانی به سره و هیچی نه ده نوسییوه ئیمه ش گلله یمان ده کردو ده مان گوت بۆچی نانوسی یه وه ؟؟ گوتی بی زارتان کردم بینه بزانم ئێوه چیتان نوسیوه‌ته‌وه‌ ؟ئیمه ش هه موو نوسرا وه کانمان هێنا زیاتر له (16) هه زار فه رموده ده بوو ئینجا ئه ویش بی ئه وه ی ته ماشی بکات هه ر له به ر خۆیه وه هه مویانی بۆ خوێندنه وه ! جاریکیان بوخاری ده چیته به غداد فه‌رمووده‌ناسه‌کانی به غدا ویستیان زیره کی یه‌که‌ی تاقی بکه‌نه‌وه ئه‌وه بۆ 10 که سیان ته‌رخانکرد و هه‌ر یه‌کێکیان 10 فه رموده‌ی ئاماده‌کرد ، به‌لام فه‌رمووده کانیان (مقلوب)کرد بۆوه وا تا جی گۆرکییان به‌سه‌نه‌دو مه‌تنی فه رموده‌کان کردبوو به‌م جۆره هه ر یه‌کیکیان یه‌که‌یه‌که‌ فه رموده مه قلوبه کانیان بۆ ئیمام بوخاری خوینده وه ئه ویش له دوای هه ر فه ر موده یه کدا ده یگوت نازانم تا ته واویان کرد ئنجا روی کرده یه که میان و پی ی گوت تۆ به م جۆره فه رموده ی یه که مت گوت به لام وانییه و به م جۆره یه ئیدی به م شیوه یه فه‌رمووده کانی هه‌ر ده‌فه‌رمووده‌که‌ی راست کرده وه له ئه‌نجام دا زاناکان هه موویان زیره کی بوخاری یان بۆ ده رکه وت و وه دانیان پی دانا (محمد کوری حه مده وی ره حمه تی خوای لی بی که ده ی گوت له بوخاری م بیست که ده ی گوت (100.000) فه رموده ی صه حیحم له به ره ره و (200.000) غه یره صه حیحیشم له به ره بۆ زیره کی ئیمام بوخاری به سه (عبد لله ی کوری منیر) ره حمه تی خوای لی بیت فه رموده ی له‌ ئیمام بوخاری وه رگرتو وه و نو سیویه تۆ وه .له کاتیکدا له کاتیکدا عبد لله مامۆستای ئه و بو وه بو خاریش فه رمو ده ی لی وه رگرتو وه . زوهدو خواناسین
ئیمامی بو خاری زوهدی زۆربو وه چه ندین روداوو سه ر گوزوشته ی لی ده گیرنه وه خۆی ده ڵی مانگی بای 500 درهه م ئیشم ده کرد وهه مویم له ری گه ی زانستو زانیاری سارف کردو وه .جاریک چو بو بۆلآی ئه بو معشه ری ضه ریر ره حمه تی خوای لی بیت گوتی گه ردنم ئازاد بکه؛ گوتی له چی . گوتی رۆژیک فه رمو دا یه کت ده گێ رایه وه و له گه ڵ گی ڕانه وه کتدا ده ستو سه رت ده جوڵند منیش به مه موعجیب بومو زه رده خه نه یه کم کرد ئبو مه عشر گوتی ئه وه گه ردنم ازا کردی .ئمام به‌ خاری ده ڵی رۆژیک دوو جا له سه ر یه ک له خوا پارا مه وه خوای گه وره ش هه ردوکی بو گیرا کردم بو یه چیدی حاز ناکه م بپاری مه وه نه وه کو له چا که کانم کمبێته وه هه ر وه ها له وه ته ی زانیو ما که غه یبه ت حه رامه غه یبه تی که سم نه کردو وه ئمامی بوخاری ئه وه نده به رێزو به ئه دب بووه ته نانه ت زۆر به که م که سی وتوه فلانه که س (وضاع ) فلانه که س (‎كذاب)ه به ڵکو هه ر ده ی گوت ((رما فلانه ))((( (‎كذه به فلانه) (سکتو عنهو)( فیه نضر) ئبو به کری کوری منیر ره حمه تی خوای لیبیت ده ڵی جاریکیان ئمام بوخاری نویژی ده کرد زه رده واڵه یه (17) جار پێوه ی دا که له نویژه که ته واو بو وتی بزانن ئه وه چی بو پێ وه ی دام که ته ماشی پشتیمان کرد له 17 شوێنه وه زار ده واڵه که پی وه ی داوه که چی هه ر نویژه که ی نه بری (محمدی کوری مه نسو)ر ده ڵی با وکم بوی گێرا مه وه و گوتی له مزگه وت له مه جلیسی ئمام بوخاری دانیشتبو ین پیا ویک له و لا شتێکی پیسی له ریشی کرده وه فریی دا یه سه ر زه وی ده ڵی دیتم بوخاری سه رنجی دا بوو به خه لکو شته پیسه که بزانی که س هه یه هه ڵی گرێته وه ؟ به ڵم کاتێک زانی که س ئاگی لێنی یه بۆ خۆی چو شته پیسه که ی هلگرته وه و خستێ گیرفانێ وه تا وه کو رۆیشته ده ره وه و فرێدا یه ده ره وه له ڕمه زاندا له شه وی یه که مه وه برا ده ره کانی ده هاتنه لی یو ئویش پێش نوێژی بو ئه کردن له هه ر ڕکاتێکدا 30 ئایه تی بۆ ده خوێندنه وه به م جۆره تا ره مه زان ته واو ده بو خاتمه قورئانی کی ده کرد و له نوێژی به ئانیشدا نیو تا سێ یه کی قورئانی ده خوێند و له هه ر سی شه وێکدا قورئانی خاتم ده کرد وه هه ر رۆژه ش خه تمێکی ده کرد و له کاتی رۆژو سکاندن دا ته واوی ده کرد ئمامی بو خاری تیر ئندا زه یه کی کارا ما بو هه ر ده م نیشا نه و هه ده فی پێکا وه هه ر وه ها زۆر به ریز بو ه به ران به ر قوتابێکانی .وه نانی زۆر که م خوارد وه .‌ئمام بوخاری چه ندین کتێبی بێ وێنه ی داناوه له وا نه .(الجمع الصحیح ) و (الدب المفرد) ته رتیب و ته بویبی کتێبی (الجمع الصحیح)ی له مه ککه دا داناوه وه ما وه ی 16 پێوه ی خه ریک بوه و فه رموده کانی له ناو (600) هه زار فه رموده هه ڵبژاردوه وه ده ڵی (هیچ فه رموده یه کم تی نه کردوه ئیستخاره م کردو وه و دوو رکات نویژم کردوه )هه روه گا گوتییتئ وه فارموده ی صحیح نه بوبی تێم نه کردووه له م کتێبه دا وه ئو صه حیحا نه ی جیم هێشتون له مانه زۆرترن ئه مه ش بۆ ئوه ی دریژ نه بیته وه ئه کتێبه زۆر راڤه و په راوێزو کورت کردنه وه ی بو کراوه گرنگتینیان ئمانه ن ،،،
1. (عمده القارئ )) للعلآمة بدرالدين محمودبن احمد الحلي
2. (ارشاد الساري) العلامة ابي العباس احمد بن محمد القسطلاني
3. (تخفة الساري ) للعلامة زكريا الانصاري
4. (الكواكب الدراري )لشمس الدين محمد بن يوسوف الكر ماني
وه له سه روی هه مو یا نه وه (الفتح الباری )یه و دا نه ره که شی (الحافض آبی الفضل احمد بن علی بن العسقلاني) یه که له سه ره تای ساڵی (817) دا ده ستی پێ کردووه و بۆ ماوه ی چاره گه سه ده یه ک خه ریکی بووه وه قوتابیه زیره ک و بلیمه ته کانیشی یارمه تی ده ریبون تا وه کو له سالی (842) دا لی بوو یه وه و ئیدی تا مردوه هه ر پێدا چۆته وه و زیادی خستۆته سه ری .کتیبێکی الجامع الصحیح له دوای قوراندا به راسترین کتیب داد‌‌ه نریت ئمامی نه وه وی (631.676) ده ڵیت زانا یان هه مو یان له سه ر ئه وه کۆن که له دوای قوراندا ، راسترین کتیب هه ردو کتێبه که ی (صه حیحی بو خاری و موسلمین ) زانایان گشتیان دانیان با پا یه ی بوخاری دا هێنا وه فه رمون هه ندیک له وته ی زانایان ئمام احمدی کوری حه نبل ، ده ڵی (خورا سان پیاوی وه کو محمدی کوری ئسماعیل ی لی دروست نه بو وه یحیی کوری جه عفه ری بیکدنی ده ڵی گه ر بمتوا نیبا یه هه ندی ته مه نی خۆم بده به محمدی کوری ئسماعیل وام ده کرد چونکه مردنی من مردنی پیا وێکه به لا م مردنی ئو نه مانی عیلمه .جاریکیان ئیمام موسلیم به ئیمام بو خاری گوت مه گه ر حه سود ده نا که س نییه رقی له تۆ بیته وه وه سایه تی ده دهم که دونیا که سی وه کو تۆی تیا نیه جا ریکی تریش موسلیم چو نێو چه مانی ماچ کرد دوو پی وت لیم گه ری با پیه کانت ماچ که م مامۆستای مامۆستا یان گه وره ی فه رموده ناسان (وراق البخاری )ئیمام بو خاری له خه ودا دیتو وه که له دوای پێغه بردا رۆیشتو وه درودی خاوی له سه ربیت پێغه درودی خاوای له سه ربیت پێی له هه ر شوێنێک دا نابی بوخاریش پێی له هه مان شوێن دا نا وه با جیی پێی پێغه درودی خوای له سه ربیت ردا رۆیشتو وه . ئه بو زه دی مروزی ده ڵی (له خه ونم دا پێغه درودی خوای له سه ربیت دیت و پێی وتم ئه بو زه ید تا که ی کتیبی شافیعی ده خوێنی ته وه و کتیبی من نا خوێنی ته وه من یش وتم ئه ی پێغه ی خوا کتێبی تۆ کا مه یه ئه ویش فه رموی ؛جامیعه که ی ۆحمدی کوری ئسما عیل . ئمام بوخاری زۆر ئه شکه نجه ی له سه ر فیتنه ی (خلقی)قورئان دیتو وه به لام ئه و له سه ر عه قیده ی خۆی دا نه به زیوه و هه ر به م جۆره ولامی داو نه ته وه (الامان قول و عمل و یزید و ینقص وا لقرآن کلام الله غیر مخلوق وافضل اصحاب رسول الله صلله علیه و سلم ابوبکر ثم عمر ثم عثمان ثم علیی علی هذا حییت و علیه اموت و علیه ابحث ان شا الله ) ئه وه بو زۆر ده ر به ده ر کرا و زۆر رکه به رکێیان کرد تا له ئه نجامدا چوه گوندێکی سه مه ر قه ند و له وێدا ما یه وه ئه ونده یان ازیت دا بو بۆیه شه وێک له خوا پا رایه وه و گوتی (اللهم ضاقت علی ا لآرض بیما رحبت فا قبضنی الیک ) پا شان توشی نه خۆشی یه ک بو مانگیکی نه برد فه رمانی خوای به جی هیناو وه فاتی کرد .... دوای ئه وه کفنیان کردو نوێژیان له سه ری کرد و خستیانه ناو گۆر و خۆلیان به سه ردا کرد که شاردیا نه وه بۆنیکی اوه نده خۆشله گۆره که ی ده هات ده ت گوت بۆنی میسکه ئه وه بوو چه ند ڕۆژێک به رده وام به‌ عبدا الواحیدی کوری ئاده می طه وا ویسی ده لی (پێغه مبه رم له خه ودا له گه ل کۆمه ڵێک له شوێنێک له گه‌ڵ ها وه ڵانی دا وه ستابون سه‌لام لیکردن وڵمی دا یه وه و گوتی ئه پێغه مبه ری خوا بۆ چی لێره وه ستاوی ؟ فه رموی چاوه روانی محمدی کوری اسماعیل ده که م پا شان دوای چه ند رۆژێک خابه ری بو خاریم پی گه یشت و بۆم ده ر که وت هه مان رۆژ مردو وه و خه ونه که م دیته وه ئه وه بو ئمام بوخاری له شه وی (شممه)که شه وی جاژنی ره مه زانبو له ساڵی (256) کۆچیدا امری خوای به جی هێنا