فه‌زڵ و پاداشتی مانگی موحه‌ڕه‌م و ڕۆژووی عاشورا

فه‌زڵ و پاداشتی مانگی موحه‌ڕه‌م و ڕۆژووی عاشورا
نووسینی : حاجي ئومێـــد چـرۆستـانی - ماسته‌ر له‌ زانسته‌ ڕامیاری و شه‌رعیه‌كاندا مانگی موحه‌ڕه‌م یه‌كێكه‌ له‌چوار مانگه‌كه‌ی كه‌به‌( الاشهر الحرم ) ناسراون واته‌ئه‌و چوار مانگه‌ی كه‌شه‌ڕ و شۆڕ و خراپه‌كاریات تیادا به‌رامبه‌ر یه‌كتر حرام كراوه‌_ ئه‌مه‌ش مانای ئه‌وه‌نیه‌كه‌له‌مانگه‌كانی تردا حرام نیه‌- به‌ڵكو مانای ئه‌وه‌یه‌كه‌له‌م چوار مانگه‌دا گوناهـ وتاوانه‌كه‌ی زیاتره‌له‌مانگه‌كاتی تر، ئه‌و مانگانه‌ش چوار مانگن ،ئه‌وانیش مانگه‌كانی ( رجب ، ذو القعدة ، ذو الحجه‌، محرم ) ن ، ئه‌مه‌ش ڕای په‌سه‌ندی حه‌سه‌نی به‌صری و زۆرێك له‌زانایانی موته‌ئه‌خرینه‌.
له‌باره‌ی فه‌زڵ وپاداشت وگه‌وره‌یی مانگی موحه‌ڕه‌میشه‌وه‌ كۆمه‌ڵێكی زۆر له‌فه‌رمووده‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) هاتووه‌.
ئه‌بو هوره‌یره‌( خوای لێ ڕازی بێت ) له‌پێغه‌مبه‌ری خـــواوه‌ ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌گێڕێته‌وه‌كه‌فه‌رموویه‌تی : أفضل الصيام بعد شهر رمضان: شهر الله الذي تدعونه المحرم" (رواه مسلم ) (1).
واته‌: باشترین ڕۆژوویه‌ك دوای ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان ڕۆژووی ئه‌و مانگه‌یه ‌كه‌پێی ده‌ڵێن موحه‌ڕه‌م .
ئیضافه‌كردنی ئه‌م مانگه‌ش بۆ لای خوای گه‌وره‌و ناو هێنانی به‌ ( شهــر الله المحرم ) به‌ڵگه‌یه‌له‌سه‌ر فه‌زڵ و پله‌و پایه‌و گه‌وره‌ی ئه‌م مانگه‌، چونكه‌په‌روه‌ردگار یان پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) شتێك یان كارێك ئیضافه‌ناكه‌ن بۆلای په‌روه‌ردگار ئیللا به‌ڵگه‌یه ‌له‌سه‌ر گه‌وره‌یی وفه‌زڵی ئه‌و كاره‌، بۆ نمونه‌: كاتێك ناوی ئیراهیم پێغه‌مبه‌ر ( علیه السلام ) ئیضافه‌ده‌كرێت وده‌وترێن ( خلیل الله ) به‌ڵگه‌یه‌له‌سه‌ر ڕێز وحورمه‌تی و مه‌كانه‌تی ئه‌و ، یان ده‌وترێت ( بیت الله ) مه‌به‌ست لێی دیسان ڕێو پله‌وپایه‌ی كه‌عبه‌یه‌، یان ( رسول الله ) به‌هه‌مان شێوه‌مه‌به‌ست پێی شه‌ره‌ف و ته‌شریف و ڕێزی پێغه‌مبه‌ری خوایه‌ ( صلی الله علیه وسلم ) .
كه‌واته‌كــــاتێك ئیضــافه‌ی مانگی موحه‌ڕه‌م ده‌كرێت بۆلای په‌روره‌دگـــار وده‌وترێت ( شهر الله المحرم ) مه‌به‌ست پێی ڕێز و پله‌و پایه‌ی ی ئه‌م مانگه‌یه‌ لای خوای گه‌وره‌.
پڕ فه‌زڵترین ڕۆژه‌كانی ئه‌م مانگه‌ش ( مانگی موحه‌ڕه‌م ) ده‌ڕۆژی یه‌كه‌می ئه‌م مانگه‌یه‌، ئه‌بو عوثمانی نه‌هدیش له‌م باره‌یه‌وه‌ده‌ڵت : زاناياني پێشيين سێ ده‌ڕۆژیان به‌گه‌وره‌داناوه‌، ده‌ڕۆژی كۆتای مانكی ڕه‌مه‌زان كه‌به‌شه‌وه‌كانی قه‌در ناسراوه‌، ده‌ڕۆژی یه‌كه‌می مانگی ذی الحجة ، و ده‌ڕۆژی یه‌كه‌می مانگی موحه‌ڕه‌م .
له‌باره‌ی ده‌ڕۆژی یه‌كه‌می مانگی موحه‌ڕه‌میشه‌وه‌ وتراوه‌: كه‌ئه‌و ده‌ڕۆژه‌ن كه‌په‌روه‌ردگار ئه‌و چـل شـه‌وه‌ی پـێ ته‌واو كرد كه‌له‌گه‌ڵ ( موسی پێغه‌مبه‌ر - علیه السلام - ) دیاري كردبوو كه‌قسه‌ی له‌گه‌ڵدا بكات كاتێك كه‌ده‌فه‌رموێت ( و واعدنا موسی ثلاثین لیلة وأتممنها بعشر فتم میقات ربه أربعين لیلة‌) {سوره‌تی الأعراف ١٤٢ }، واته‌: په‌یمان و به‌ڵێنمان به‌موسی دا بۆ گفتو گۆ و قسه‌له‌گه‌ڵ كردنی به‌سی شه‌و ، پاشتر به‌ده‌شه‌وی تر ئه‌و ماوه‌و به‌ڵێنه‌مان ته‌واو كرد ، ئه‌وسا كات و وه‌ختی دیداری په‌روه‌ردگاری بوو به‌چل شه‌وی ته‌واو .
جـا ووتراوه ‌قســه‌و گفتوگۆی په‌روه‌ردگار له‌گه‌ڵ موسی پێغه‌مبه‌ردا ( علیه السلام ) له‌و ده‌شه‌وه‌دا بوو كه‌بۆی ته‌واو كراوه‌، ئه‌و ده‌شه‌وه‌یش ده‌شه‌وی یه‌كه‌می مانگی موحه‌ڕه‌مه‌.
بێ گومان رۆژی عاشورا ده‌یه‌می ڕۆژی مانگی موحه‌ڕه‌مه‌، فه‌زڵێكی ئیجگار گه‌وره‌ی هه‌یه‌ وحورمه‌تێكی گه‌وره‌شی هه‌بوو له‌كۆندا، ئه‌وه‌یش به‌وه‌ی ئه‌و رۆژه‌ بووه‌ كه‌په‌روه‌دگار ته‌وبه‌ی له‌حه‌زره‌تی ئاده‌م ( علیه السلام ) وه‌رگرت پاش ئه‌وه‌ی كه‌ئه‌و بێ فه‌رمانیه‌ی خوای گه‌وره‌ی كرد وبوو به‌هۆی ده‌ركردنی له‌به‌هه‌شتی ،عاشورا ئه‌و ڕۆژه‌ش بووه ‌دیسان په‌روه‌ردگار ته‌وبه‌ی له‌قه‌ومی حه‌ره‌تی یونس ( علیه السلام ) وه‌رگرت، عاشورا به‌ووته‌ی هه‌ندێك له‌زانایانی ته‌فسیر ئه‌و ڕۆژه‌یشه‌به‌ كه‌ به‌ ( یوم الزینه‌) ناسراوه‌ له‌قورئاندا كه‌موسی ( علیه السلام ) مه‌وعيدی دانا بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌ی فیرعه‌ون وجاودووگه‌ره‌كان ودواتر خوای گه‌وره (حه‌زره‌تی ‌موسی) ی سه‌رخست به‌سه‌ریاندا وبه‌ئیمان هێنانی جادوگه‌ره‌كان كۆتای هات، هه‌ر ئه‌و رۆژه‌شه‌ كه‌په‌روه‌ردگار موسی و ئیماندارانی ڕزگار كرد و فیرعه‌ون و هامان وشوێنكه‌وتوانیانی غه‌رقی ده‌ریای سوور كرد، هه‌ر ئه‌م عاشورایه ‌هه‌موو پێغه‌ه‌به‌رانی پێشووتریش (علی نبینا وعلیهم الصلاة ‌والسلام) تیایدا به‌ڕۆژوو بوون وبـــه‌ڕێزه‌وه ‌سه‌یریـــان كردوه‌، له‌فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتوه‌كه‌پێغه‌مبه‌ری خـــوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: ( يوم عاشوراء كانت تصومه الأنبياء قبلكم فصوموه أنتم ) (٢) ، واته‌: ڕۆژی عاشورا پێغه‌مبه‌رانی پێش ئێوه ‌هه‌مویان تیایدا به‌ڕۆژوو بوون ئێوه‌ش به‌ڕۆژوو بن تیایدا .
خاوه‌ن كتێبه‌ئاسمانیه‌كانیش له‌جوله‌كه‌و گاوره‌كان له‌م ڕۆژه‌دا به‌ڕۆژوو ده‌بوون ، هه‌روه‌ها ووته‌یه‌كیش هه‌یه‌ئه‌ڵێت قوره‌یشیش له‌زه‌مانی جاهلیدا له‌م ڕۆژه‌دا به‌ڕۆژوو بوون، هه‌روه‌ها پێغه‌مبه‌ری ئیسلامیش ( محمدی خاتم الأنبياء ) له‌ڕۆژی عاشورادا به‌ڕۆژوو بووه‌و فه‌رمانیشی كردوه ‌به‌موسڵمانان پێش ئه‌وه‌ی مانگی ڕه‌مه‌زانیان له‌سه‌ر فه‌رز بێت كه‌له‌و ڕۆژه‌دا به‌ڕۆژوو بن ،
له‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا كه‌بوخاری و مسلم ڕیوایه‌تیان كردوه‌ له‌عبد الله ی كوڕی عه‌باسه‌وه ‌( خوایان لێ ڕازی بێت ) كه‌فه‌رمویه‌تی : قدم النبي صلى الله عليه وسلم المدينة فوجد اليهود صيامًا يوم عاشوراء. فقال: "ما هذا اليوم الذي تصومونه؟" قالوا: هذا يوم أنجى الله فيه موسى وقومه، وأغرق فرعون وقومه، فصامه موسى شكراً فنحن نصومه، فقال صلى الله عليه وسلم: "نحن أحق بموسى منكم" فصامه وأمر بصيامه (٣) .
واته‌: كاتێك كه‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) كۆچی كرد بۆ‌مه‌دینه‌ی منه‌وره ‌بینی كه‌جوله‌كه‌كان له‌ڕۆژی عاشورادا به‌ڕۆژوو ده‌بن، پرسی ئه‌م ڕۆژه‌ چیه‌ كه‌جوله‌كه‌تیایدا به‌ڕۆژوو ده‌بن ؟ وه‌ڵامیان دایه‌وه‌: ئه‌مه‌ ئه‌و ڕۆژه‌یه‌ كه‌په‌روه‌ردگــار موسی ( علیه السلام ) وئیماندارانی تیادا ڕزگار كرد له‌ده‌ستی فیرعه‌ون وشوێنكه‌وتوانی وغه‌رقی ناو ده‌ریایی كردن، جا له‌شوكری ئه‌و نیعمه‌ته‌گه‌وره‌یه‌دا موسی پێغه‌مبه‌ر به‌ڕۆژوو بوو، ئێمه‌ش به‌ڕۆژوو ده‌بین، لــه‌پاشــــاندا پێغه‌مبه‌ری خـــوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمـووی : ئێمه‌ به‌موسی له‌پێشترین له‌ئێوه‌ی جوله‌كه‌، پاشان له‌ڕۆژی عاشــــورادا به‌ڕۆژوو بوو ، فه‌رمانی كرد به‌هاوه‌ڵه‌ به‌ڕێزه‌كانیش كه‌به‌ڕۆژوو ببن .
له‌صه‌حیحی مسلم یشدا هاتووه‌: أن رجلاً سأل النبي صلى الله عليه وسلم عن صيام عاشوراء فقال : " أحتسب على الله أن يكفر السنة التي قبله "(4) .
واته‌: پیاوێك سه‌باره‌ت به‌ڕۆژووی عاشورا پرسیاری كرد له‌پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌ویش له‌وه‌ڵامدا فه‌رمووی : ڕجام وایه‌ خوای گه‌وره ‌بیكات به‌مایه‌ی سڕینه‌وه‌ی گوناهی ساڵێكی پێشووتر .
له‌فه‌رمووده‌یه‌كیشدا هاتوه‌كه‌ عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس له‌پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ (صلی الله علیه وســلم ) ڕیوایــه‌تی كردوه‌ كــه‌فه‌رمــویه‌تی : لئن بقيت إلى قابل لأصومن التاسع " (5).
واته‌: ئه‌گه‌ر په‌روه‌ردگار ته‌مه‌نمان بدات بۆ ســــاڵی داهاتوو ڕرۆژی نۆهه‌میش ده‌گرم ( واته‌ڕۆژێك پێش عاشورا ).
ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ئوممه‌تی ئیسلام پێچه‌وانه‌ی جوله‌كه‌كان بن له‌م كاره‌شدا، چونكه‌ پێغه‌م‌به‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم ) له‌سه‌رجه‌م كارو عیباده‌ته‌كاندا فه‌رمانی كردوه‌ به‌موسڵمانان كه‌هه‌میشه‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌هلی كتاب بن و موخالفه‌ی ئه‌وان بكه‌ن، هه‌ر بۆیه‌لێره‌شدا فه‌رمویه‌تی ساڵی داهاتوو ده‌بێت ڕۆژی نۆهه‌میش بگرم ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌و ومخالفه‌یه‌ی كه‌باسمان كرد .
له‌م باره‌یه‌شه‌وه ‌فه‌رمووده‌گه‌لێكی زۆر هه‌ن كه‌به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر گه‌وره‌ی وفه‌زڵی ئه‌م ڕۆژه‌به‌ڵام به‌وه‌نده ‌ئیكتفای پێ ده‌كه‌ین .
ئێستاش دێینه‌‌سه‌ر مه‌سئه‌له‌یه‌كی تر، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه ‌ڕاو بۆچوونی زانایانه‌ سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئایا پێش فه‌رز بوونی مانگی ڕه‌مه‌زان ڕۆژوو گرتنی عاشورا فه‌رز بووه ‌له‌سه‌ر موسڵمانان یان نه‌ء ؟

ڕای یه‌كه‌م : بۆچوون و ڕای ئیمامی ئه‌حمه‌د و ئه‌بو حه‌نیفه‌یه‌ كه‌پێیان وایه‌، پێش ئه‌وه‌ی مانگی ڕه‌مه‌زان فه‌رز ببێت له‌سه‌ر موسڵمانان ڕۆژوو گرتنی عاشورا واجب بووه‌له‌سه‌ریان .

ڕای دووه‌م : ڕای ئیمامی شافعی یه‌و ده‌ڵێت سونه‌تی مؤكد بوه‌، ئه‌مه‌ش ووته‌ی زۆربه‌ی زۆری زانایانی مه‌زهه‌بی شافعی مه‌زهه‌بی حه‌نابله‌شه‌.

زۆرێكیش له‌زانایاني ئه‌هلی سه‌له‌ف ئه‌گه‌ر له‌سه‌فه‌ریشدا بوو بن هه‌ر ئه‌م ڕۆژه‌ به‌ڕۆژوو بوون ،وه‌ك ( عه‌بدوڵڵای كوڕی عه‌باس ، و ئه‌بو اسحاق و ئیمامی زوهری، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان ئه‌‌گه‌ر له‌سه‌فه‌ریشدا به‌ڕۆژوو نه‌بیت خوای گه‌وره‌ڕۆژانێكی تری داناوه‌ كه‌تۆڵه‌یان بكرێته‌وه‌و تیایدا به‌ڕۆژوو ببیته‌وه‌به‌به‌ڵگه‌ی ئایه‌تی ( فعدة من أيام أخر ) ، به‌ڵام ڕۆژووی عاشورا تۆڵه‌و قه‌ره‌بوو ناكرێته‌وه‌، بۆیه ‌سه‌له‌فی ئه‌م ئومه‌ته‌ وویستویانه‌ ئه‌و پاداشت وخێره‌ گه‌وره‌یان له‌كیس نه‌چێت ، ئه‌مه‌ش ووته‌ی ئیمامی ئه‌حمه‌ده‌.
له‌كــۆتایدا له‌خوای گه‌وره‌داواكارم سه‌ربه‌رز و سه‌رفرازی دونیاو قیامه‌تمان بكات إن شاء الله و به‌‌لوطف و میهره‌بانی خۆیشی له‌تاوان و گوناهه‌كانمان خۆش ببێت . وصلی الله وسلم علی سیدنا محمد وعلی اله وصحبه وسلم

په‌راوێزه‌كان :
(١) أحمد (2/ 342) واللفظ له، ومسلم (11 63) بنحوه .
(2) ابن أبي شيبة (3/ 55)، وإسناده ضعيف؛ لضعف إبراهيم الهجري.
(3 ) البخاري (2004)، ومسلم (1130).
(4 ) مسلم (1162) من حديث عبد الله بن معبد الزماني، عن أبي قتادة مرفوعًا مطولاً. قال البخاري في (التاريخ) (5/198): عبد الله بن معبد الزماني لا نعرف سماعه من أبي قتادة.
(5 ) مسلم (1134).

سةرجاوة مالبةرى ئيسلام بةيك